Pi­še: Mag­da PEter­nek


Po­sto­ji iz­re­ka da in­te­lek­tu­a­lac ka­že jed­no­stav­nu stvar na kom­pli­ko­van na­čin, a umjet­nik kom­pli­ko­va­nu stvar na jed­no­sta­van na­čin. Na pr­vi po­gled mo­žda vi­še ša­lji­vo, ali na dru­gi (ba­rem me­ni) mno­go vi­še isti­ni­to.U stva­ri, ta­ko bi mo­žda tre­ba­lo da bu­de, ili još tač­ni­je ta­ko je ne­ka­da bi­lo. Da­nas se obje stra­ne tru­de da bu­du što kom­pli­ko­va­ni­je i što ne­ja­sni­je, sma­tra­ju­ći ti­me da je nji­hov uti­caj na dru­štvo ja­či. Ma­lo mor­gen!
Da se ra­zu­mi­je­mo, ja ni­sam sta­ro­mod­na (iako la­ga­no sta­rim) i vr­lo sam svje­sna da se na­ša pred­sta­va o umjet­no­sti mi­je­nja­la kroz vje­ko­ve, ali ova tzv. da­na­šnja umjet­nost uča­u­ri­la se, vri­je­me za nju sto­ji, a bo­ga­mi i mi u nje­mu. Da­kle, od onih sam ko­ji su za tra­di­ci­o­nal­nu de­fi­ni­ci­ju, ko­ja ka­že da je umjet­nost ono ljud­sko dje­lo­va­nje ko­jim po­je­di­nac dru­gi­ma svje­sno pre­no­si svo­ja osje­ća­nja i is­ku­stvo pu­tem od­re­đe­nih spolj­nih zna­ko­va i da ta­ko kod dru­gih ko­je nje­go­vo dje­lo do­tak­ne iza­zi­va ista osje­ća­nja i do­ži­vlja­je.
Umjet­nost sim­bo­lič­ki pred­sta­vlja na­šu in­ter­ak­ci­ju s pri­ro­dom (stvar­no­šću, okru­že­njem). Ona ta­ko ja­sno uka­zu­je na skri­ve­ne ve­ze iz­me­đu stva­ri. Umjet­nost je lje­po­ta. Ona se mo­že za­sni­va­ti na du­bo­kim isti­na­ma i pri­ka­zi­va­ti ču­de­snost i lje­po­tu na­šeg od­no­sa sa uni­ver­zu­mom. Eto, to je za me­ne umjet­nost i isti­na o njoj. Isti­na o umjet­no­sti ni­je ni­ka­ko ap­strakt­na, na­pro­tiv, vr­lo je kon­kret­na i ja­sna, pa sa­mim tim, na pi­ta­nje mo­je sa­go­vor­ni­ce da li i za­nat­stvo sma­tram umjet­no­šću od­go­va­ram sa ve­li­kim „DA’’. I obu­ća­ra, i kro­ja­ča, i fri­ze­ra, i pe­ka­ra sma­tram umjet­ni­ci­ma, ni­šta ma­nje ne­go sli­ka­ra, pje­sni­ka ili mu­zi­ča­ra. Umjet­nost mo­ra bi­ti kre­a­tiv­na, a za kre­a­tiv­nost su po­treb­ne i hra­brost i upor­nost. Na­sto­ja­nje da se ne­što sa­gle­da pot­pu­no i ja­sno zah­ti­je­va upra­vo hra­brost ko­ja je umjet­ni­ku neo­p­hod­na ka­ko bi sva­ku stvar vi­dio kao da je pr­vi put vi­di. Umjet­nik je pri­jem­nik za emo­ci­je ko­je na­di­ru sa svih stra­na, ali emo­ci­je ko­je se mu­dro i na­rav­no kre­a­tiv­no mo­ra­ju usmje­ra­va­ti. Kao što re­če Pa­blo Pi­ka­so: ‘’Svr­ha umjet­no­sti je­ste da spe­re pra­ši­nu sva­ko­dne­vi­ce s na­ših du­ša!’’ Ka­ko div­na mi­sao, kraj ko­je ću se za­u­sta­vi­ti i upi­ta­ti, a bo­ga­mi i za­va­pi­ti – šta je svr­ha ove da­na­šnje „umjet­no­sti’’? Ko se da­nas zo­ve umjet­ni­kom? Ima li zr­no isti­ne u da­na­šnjoj la­žnoj umjet­no­sti? Ko nam da­nas hra­ni duh? Bi­ću du­bo­ko iskre­na, pa re­ći – umi­šlje­ni ni­ko­go­vi­ći ko­ji su u to­tal­nom ne­do­stat­ku i ta­len­ta i ra­zu­mi­je­va­nja za su­štin­sku vri­jed­nost umjet­no­sti upo­sli­li svo­ju ‘’vje­šti­nu’’ i iz­vo­de tri­ko­ve ‘’in­te­lek­tu­al­nih’’ šar­la­ta­na. Da­na­šnji ‘’pre­fi­nje­ni’’, za­tim bo­ga­ti, pro­fe­si­o­nal­ni ne­rad­ni­ci, tra­že sa­mo sen­za­ci­o­nal­no i skan­da­lo­zno od umjet­no­sti. Ono što pra­va umjet­nost nu­di je­ste pro­stor u ko­me duh mo­že da di­še. Tog pro­sto­ra, na­ža­lost, da­nas ne­ma. Za­tro­van je po­vr­šno­šću, ne­ja­sno­šću, ne­kom­pe­tent­no­šću, op­štom de­struk­tiv­no­šću. Ma­lo je onih ko­ji su svo­jom ma­štom, kre­a­tiv­no­šću, pri­vr­že­no­šću se­bi, ja­snim umjet­nič­kim sti­lom i pri­stu­pom, i na kra­ju svo­jim pred­sta­vlja­njem dru­štvu, uspje­li da se uz­dig­nu i skre­nu pa­žnju na se­be. A i ka­ko bi ka­da je du­ša umjet­no­sti opljač­ka­na i pro­tje­ra­na sa svog og­nji­šta, a ta du­ša su ta­le­nat, po­sve­će­nost i kre­a­tiv­nost.
U če­mu je za­pra­vo su­šti­na? Su­šti­na je u to­me da se uve­li­ko ostva­ru­je or­ve­lov­ska pro­jek­ci­ja ‘’Ve­li­kog bra­ta’’ u ko­jem je umje­sto hu­ma­ni­zma u pr­vom pla­nu bez­o­sje­ćaj­ni prag­ma­ti­zam i bes­kraj­ni pri­mi­ti­vi­zam. Ovo je su­ro­vo do­ba vla­da­vi­ne ne­do­dir­lji­ve mo­ći i si­le. Za umjet­nost, na­rav­no, onu pra­vu, tu ima ma­lo mje­sta. A ako se zna (na­dam se da se još uvi­jek zna) da je umjet­nost hra­na, i da bez nje čo­vjek ne bi imao ni hu­man, ni ljud­ski lik, on­da je po­ra­ža­va­ju­će su­o­ča­va­ti se s ovim či­nje­ni­ca­ma. Da­kle, lju­di bi bez istin­ske umjet­no­sti i bez vje­ro­va­nja u nju iz­gu­bi­li iden­ti­tet, vje­ru, na­du. Umjet­nost je du­hov­ni li­jek, a ova te­ra­pi­ja ko­ju mi da­nas pri­ma­mo ni­je ni­šta dru­go ne­go svje­sno ubri­zga­va­nje se­ru­ma pro­tiv nje­nog bla­go­tvor­nog dej­stva. Po­ru­ka nji­ho­vih dje­la ni­je ni­ka­ko dru­ga­či­ja ne­go stra­dal­nič­ka. Sve je pod­re­đe­no nov­cu, eks­trem­nom bo­ga­će­nju po­je­di­na­ca, i nji­ho­vom si­ste­ma­tič­nom ubi­ja­nju umjet­nič­kih du­ša.
Umjet­nost je uvi­jek bi­la čo­vje­ko­vo oruž­je pro­tiv ma­te­ri­jal­nih stva­ri ko­je su pri­je­ti­le da pro­gu­ta­ju nje­gov duh. Umjet­nost je ži­vje­la za ide­al. Ona je bi­la pri­mjer sa­vr­še­ne rav­no­te­že iz­me­đu mo­ral­nih i ma­te­ri­jal­nih prin­ci­pa, bi­la je de­mon­stra­ci­ja či­nje­ni­ce da ta­kva rav­no­te­ža ni­je ni­ka­kav mit, ni­ti ide­o­lo­gi­ja, već ne­što što mo­že bi­ti ostva­re­no i ve­o­ma opi­plji­vo. Umjet­nost je uvi­jek iz­ra­ža­va­la čo­vje­ko­vu po­tre­bu za har­mo­ni­jom, i po­tre­bu da se bo­ri sa sa­mim so­bom unu­tar vla­sti­te lič­no­sti, da bi do­sti­gao rav­no­te­žu za ko­jom žu­di. Ali! Da­nas ni­šta od to­ga ni­je ta­ko, na­ža­lost, i umjet­nost je upreg­nu­ta u cilj ostva­re­nja po­tro­šač­kih ci­lje­va i sa­mim tim či­ni i na­si­lje nje­noj su­štin­skoj pri­ro­di. Po­sta­la je da­le­ka, ne­ra­zu­mlji­va. Po­sta­la je agre­siv­na, na­sil­nič­ka, da bi ti­me skri­la svo­ju bez­lič­nost. Po­sta­la je blju­ta­va. Da­na­šnja umjet­nost je sli­ka pri­mi­ti­vi­zma, ri­ječ ne­u­ku­sa. Ona pra­va, dje­lo­tvo­r­na, svje­sno je za­met­nu­ta, za­ne­ma­re­na, za­bo­ra­vlje­na.
Za­to, bu­di­te umjet­nik du­še, bu­di­te kre­a­tiv­ni, hu­ma­ni, bu­di­te ma­što­vi­ti. Ci­je­ni­te osnov­ne prin­ci­pe umjet­no­sti. One što mi­sle dru­ga­či­je ne­moj­te da ci­je­ni­te. Ja ni­sam, ni­ti ću. Ni ja, ni moj bič. Jer, umjet­nost bez du­še je kič.
(Autor je pje­snik)